Unha maleta ao alén

Praia
Candeloria
Candeloria
Cibrao
Onte

Todos neste tempo

Descrición

—Quen mo ía disir… Des que apenas me puiden ergher sobre as miñas perniñas, soñei co que habería alén do vasto oséano: a xente tan diferente que coñesería, de distintas crensas e rasas, os monumentos colosais que me deixarían sen alento, plantas e bestas das que nunca oíra falar… Canto te envexei ó me cheghar aquela carta! Que acababas de montar en camelo en África, disíasme… Canto fantasiei de cativa ó ler aquelas novelas de aventuras. Eu a explorar o deserto, safándome de escorpiois e cobras mentres derriba dun camelo percorría as marabillas sentenarias leghadas por outras culturas… Xureime que non morrería sen montar nun, sen vivir as miñas propias andansas. Non ía ser como o resto de mosas: sen máis aspirasiois que criaren os nenos e compraseren o marido… E mírame aghora: tombada na praia do meu Denantes natal do que xamais saín, felís por me comprometer co home que amo, disposta a sacrificar a miña aventura por unha familia… —Non teño claro que Cibrao me estea a escoitar unha palabra. Non parou de me apalpar as pernas. A espera ata o día da voda está a lle ser demasiado dura. Tampouco é que eu non deveza por satisfacer as necesidades da carne, mais fago por me conter.

—Se cadra podes te-las dúas cousas… —Vaia! Seica algo de sangue si lle chega aínda ao cerebro.

—A que te refires? —preguntei esperanzada.

—Non sei cando, mais comprométome a te levar a montar en camelo. Inda temos a vida enteira por diante. —Por algo o amo. Os nosos beizos xúntanse con paixón.

Voo matutino

Casa dos Egruever
Lois

Todos os deste narrador

«O salto xerasional afortunadamente suavisou a cousa, mais é do pau de papá e do avó. O maior e máis estirado de meus irmáns. De cando en ves inda se sabe divertir. Non leva moito casado, pero as súas formas xa tenden á curva. Leva unha barba ben arranxada e viste de maneira formal. Boto de menos cando vivía con nós.» Xocas

Lois

Todos os deste personaxe

«O salto xerasional afortunadamente suavisou a cousa, mais é do pau de papá e do avó. O maior e máis estirado de meus irmáns. De cando en ves inda se sabe divertir. Non leva moito casado, pero as súas formas xa tenden á curva. Leva unha barba ben arranxada e viste de maneira formal. Boto de menos cando vivía con nós.» Xocas

Xocas

Todos os deste personaxe

«Non sei a quen saíu. A idade non lle trouxo o sentidiño. Ten desaseis anos e seghe a pensar todo o día en ghastar bromas, case que todas elas pesadas. Por iso, a medida que medraba e as súas trasnadas se ían acheghando ó limiar do delito, tentei controlalas meténdoo na brighada. Algho o contivo, inda que me dá no narís que non será abondo. Pode creser un pouco, mais parés’ que quedará pequeno; non lle importa, ó contrario, así pode ghabear e aghocharse en todo sitio canto hai.» Paulo

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

O fogar. Unha mañá tranquila. Tempo para descansar, sentarme a ler… ou mellor: pechar os ollos e escoitar medrar a herba. Agora, Deus, só che pido que ao abrir esta porta non haxa sorpresas: ningunha morte por un día. De verdade que preciso deste descanso.

—Boas! —saudei a meu irmán menor.

—En serio? —Xocas, sentado á mesa da sala, comeza a correr cara a fiestra e lánzase a través dela axitando os brazos—. CABROOOOOOOÓN!!!!!!!!!

Por quen repican as campás?

Veiga
Abilio

Todos os deste personaxe

«Alto, fraco e coa cabesa nas nubes. Inda que anda polos trinta, seghe sen saber o puta que é a vida. Sacha coma un cativo.» Xusto

Xusto

Todos os deste personaxe

«Levo media vida a sachar con el. Ten moito xenio. Xa non sente paixón por nada. Por maior que sexa, inda traballa moi ben a terra. Sei que no fondo me ten apresio e eu dende logho que llo teño a el.» Abilio

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Dan as badaladas por un defunto. Xusto, sabes por quen?

—Por alghún fillo de puta afortunado.

Ventosa quietude

Paporroibo
Absinio

Todos os deste narrador

«O meu compadre. Un retranqueiro coma min. Ten familia, pero como se non a tivese. Pasamos o día enteiro n’O Paporroibo. Os anos non caen en balde, ten que se axudar cun caxato pr'ir da taberna á casa e da casa á taberna. Non é moi culto, os libros nunca foron o seu, pero ten moito mundo.» Senén.

Abisinio

Todos os deste personaxe

«O meu compadre. Un retranqueiro coma min. Ten familia, pero como se non a tivese. Pasamos o día enteiro n’O Paporroibo. Os anos non caen en balde, ten que se axudar cun caxato pr'ir da taberna á casa e da casa á taberna. Non é moi culto, os libros nunca foron o seu, pero ten moito mundo.» Senén.

Binucho

Todos os deste personaxe

«Hai quen ten que convivir coas hemorroides, a min tocoume apandar con Binucho. Se Senén e Abisinio teñen alghunha opsión de ghañarnos, é porque por moitos anos que pasen el seghe a xoghar coma o cu.» Níscaro

Níscaro

Todos os deste personaxe

«Ten unha lixeira ludopatía; pra el non existe nada alén das cartas. Hai anos que ten un ollo ghrolo polo bico dunha pita. Lévao ó ar. Sempre di que lle veu estupendo pra xoghar, pois ninghén lle mira á cara.» Belisario

Senén

Todos os deste personaxe

«Sempre nos entendemos ben. É un pouco máis novo ca min, mais estivemos moitos anos embarcados xuntos. Non se lle dan mal os naipes. De moso tiña unha noiva en cada porto, mais non casou con ninghunha. Leva o pelo moi curto e é de pel morena e estatura corrente.» Abisinio

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—O que? Pero como raio vai morrer alghén dunha maneira tan ridícula? —Estes quérenme tomar o pelo.

—Unha morte é unha morte. Cando é a hora dun, non lle hai que faser. —Binucho, típico del.

—Morreu, fodeu! Xoghai dun carallo dunha ves! —Níscaro, sempre tan paciente. Achega o furabolos ao ollo grolo para indicarlle a Binucho que atenda.

—Tomai e chorai. Todas nosas! —Boa xogada de Senén—. Vós como credes que habedes de morrer?

—Hai uns anos diríache que fodendo con alghunha mosiña, pero aghora xa nin se me levanta. —É triste pero certo—. Así que non me importa un carallo.

—Non perdas a esperansa, sempre te podes aforcar —suxeriu Binucho.

—Aforcar?! —preguntei con estrañeza.

—Espichas cunha erecsión que nin Cristo —aseguroume.

—Que dis, ho!? —Non lle creo nada.

—Certísimo. Hai anos non dabamos co defunto de meu tío Carelo. Dous días despois, uns veciños atopárono no riseiral. Estaba pendurado da póla dunha riseira. Cando cheghamos alí inda tiña o pirolón de punta. Non sei como aghuantou o pantalón!

—Iso non hai quen cho crea —dixo Senén.

—Que si, hostia! É máis, seghundo comentou Menandro, que xa vira uns cantos aforcados, todiños morren empalmados. Non me preghuntes por que, mais é así. Porén, a min ghustarí… —Níscaro xa non aturaba máis e interrompeu a Binucho.

—Ti, se non quers que sexa hox’ e polas miñas mans, xa te podes espelir e atender á partida dunha merda dunha ves.

—Non sexas así, ho, seghuro que ti tamén pensaches alghunha ves en como sería a túa morte —Senén, reticente a abandonar o tema.

—Dándolle polo cu ós vosos netos nesta mesma mesa cunha xoghada mestra ao tempo que vós fasedes abono no semiterio —dixo mentres bulía a repartir as cartas para se recuperar o antes posíbel.

—Eu sempre tiven a ilusión de morrer co pai de tódolos peidos —dixo o meu compañeiro ao vermos as cartas. Binucho debe de levar unha man do demo, léselle a ledicia nos ollos.

—Cada un… —Amosei a miña faciana máis considerada.

—E díghoo en serio. Nunca vos molestou tanto un ghas que ó botalo, despois do estrondo e o cheiro a morto, sentistes un ghrande alivio; algho case místico? —Asentín—. Pois iso, pero ó infinito, é como penso eu que debe se-la quietude da morte. Un día espertas cun ghas que nin Deus, PRPTPRFFFFFF!, e literalmente na ghloria por partida dobre. Que liberasión!

—Pois xa que non dixen ren, únome. Parés’ moi liberador —dixo Binucho, tras botar o sete de copas. A este paso a Níscaro non lle van quedar pelos que arrincarse.

—A chupar pirolas! —Níscaro ponse en pé, dános as costas, encúrvase e levanta a perna dereita: bota unha sonora flatulencia e lanza as súas cartas ao ar. Sae pola porta d’O Paporroibo xurando mentres os naipes aterran no chan despois dun descenso errático.

Posme catro pataquiñas e un dixomedíxome

Praza de abastos
Siña Telesfora

Todos os deste narrador

«Encántalle disirlle a todo varón menor de trinta anos que está feito un home. Camiña a paso de caracol, ten os ollos pequechos e o queixo cheo de pelos duros como espiñas.» Iago

Siña Telesfora

Todos os deste personaxe

«Encántalle disirlle a todo varón menor de trinta anos que está feito un home. Camiña a paso de caracol, ten os ollos pequechos e o queixo cheo de pelos duros como espiñas.» Iago

Heduvixe

Todos os deste personaxe

«Se caghas un peido un pouco forte xa corre a se fechar na casa. A vella, pequerrecha e con olleiras de moso en San Xoán, ten medo até da súa propia sombra.» Maro

Mendo

Todos os deste personaxe

«Disían que de pequeno era moi listo, que se había converter nalghén importante, pero non sei como rematou cun posto de verduras na prasa. Hai algho que non me cheira ben neste asunto.» Elixio

Pía

Todos os deste personaxe

«É unha muller como calquera outra camiño da vellés —parece que ten dez anos máis dos que en realidade ten—. Moi extrovertida —unha puta rexoubeira—. Ghústalle estar ó tanto do que susede na vila —é unha candonga cotilla—.» Oliva

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Saíulle a cabesa a rebolos.

—Que horror! Víchelo ti? —pregunteille a Pía.

—Non, pero como se o vise. Unha d’alí arriba contoumo de primeiriña man.

—Póñolle algho máis, señora Heduvix’? —dixo Mendo. Inda lembro como hai nadiña se escondía detrás das saias da nai. Mírao agora, todo un home atendendo á clientela, alleo aos ruxerruxes.

—Si, dásme unhas… —Heduvixe é interrompida por Pía.

—E unha morte destas trasas non me estrañaría que fose cousa de malas fadas. Queira deus que non teñamos unha nova vagha de infortunios funestos. —Espero que estea equivocada, inda me lembro da última.

—Aquí tes. —Heduvixe pagoulle a todo correr sen pedir máis nada e marchou sen sequera se despedir. Xa me gustaría a min ter esa enerxía!

—Pero como se lle ocorre!? Sabe ben como é esa muller, tenlle medo a todo canto hai. Ata ten as fiestras tapiadas e só sae da casa pra vir ó mercado e o domingho á misa. Alá vai correndo a fecharse, coa compra a medio faser —Mendo bótalle unha reprimenda a Pía. Non hai dúbida, é todo un home.

Aparencia

Casa
Isadora
América

Todos os deste personaxe

«Miña tía e nai de Breixo e Maeloc. Mestra de carpideiras. Baixiña e repoluda. É a mellor amigha de miña nai dende pequechas.» Xocas

Cibrao
Iolanda

Todos os deste personaxe

«Seica non lle resultou doado collerlle o pulso á familia. Aghora é unha choradeira máis ca desente e xa está habituada a convivir coa morte. Que vou disir do boa que é, son seu fillo.» Xocas

Isadora
Xiana

Todos os deste personaxe

«É unha muller moderna de máis, empeñada en se queixar por calquera diferensia de trato cos fillos varois. Ten mala hostia, pero cando quere é moi simpática. Media xuventude de Denantes anda atrás dela, mais non se lle coñese moso, e iso que xa supera os vinte. É tirando a alta, moi delghada e co pelo liso e claro. Estanlle a ensinar pra carpideira, pero dubido que ninghén queira que lle vaia chorar ó seu enterro. Axuda a mamá e á tía a preparar os cadáveres, fai ramos… un pouco de todo, coma o resto.» Xocas

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

Ai, miña naiciña, miña naiciña! Pobriña ela! Teño que parecer forte diante de papá, el está desfeito, sen vontade. Xamais o vira así. Nin sequera cando Pauliña non puido saír adiante. A súa tristura estao a asomar ao limiar da cordura; apenas é quen de unir dúas palabras seguidas. Foi unha morte tan desafortunada que teño a sensación de que en calquera momento vou amañecer na miña cama dun pesadelo surrealista.

Papá non deixa a fiestra. Tenta agochar o seu pranto mirando ao exterior mentres espera polas Egruever. Mais aínda dende esta posición pódese ver como as bágoas se lle desprenden da face ao chegar ao queixo. Rematan nunha minúscula lagoa de desalento que se está a formar aos pés.

—Aí as están! —dixo emocionándose aínda máis ao pensar no que vai ter que dicir.

Entraron as tres mulleres: dúas de mediana idade e unha mociña. Serias mais coa tranquilidade de quen se enfrontou a isto nunha morea de ocasións.

—Está arriba… desfeitiña, a miña probiña! —Botou as mans á cara e comezou a debullarse en bágoas.

—Non se preocupe, Sibrao, xa verá como estará presentábel cando lle cheghen os fillos —tentou consolalo Iolanda—. Procurai que non suba ninghén mentres a lavamos e acondisionamos. Nun anaco virán co cadaleito e cando estea preparada xa a baixamos nel prá sala —dirixiuse agora a min ás abaixadas.

É abraiante a convicción coa que soben. Non sei eu se serán conscientes do panorama que lles espera. Meu pai conseguiu enxugarse as bágoas. Pasea agora inquedo arriba e abaixo.

—Isiña, vou saír a que me dea o ar.

—Vou con vostede. —Non o quero perder de vista.

—Non, presiso estar só. Ademais, alghén ten que quedar aquí pra resibi-las visitas —dixo de maneira entrecortada. Resulta evidente que non me quere con el e non é momento de discutir.

—D’acordo, mais prométame unha cousa. —Asinte—. Prométame que non fará ninghunha parvada aí fóra. —Bica os dedos e marcha.

O ruído da porta ao pecharse é o sinal que esperaba: coa soidade como pano de bágoas, derrúbome por completo.

Benvido á viuvez

Fiestra
Sibila

Todos os desta narradora

«Dende que enviuvou non volveu saír da casa. Está aí día tras día, diante da fiestra, a contemplar o bulir de Denantes. A xente que a vai visitar é o único contato que ten co exterior.» Binucho

Oliva

Todos os deste personaxe

«Unha muller maior entreghada ós demais. Sempre se preocupa de que non me falte de nada. Se hai alghún denantés en apertos, sempre é a primeira en acudir.» Sibila

Sibila

Todos os deste personaxe

«Dende que enviuvou non volveu saír da casa. Está aí día tras día, diante da fiestra, a contemplar o bulir de Denantes. A xente que a vai visitar é o único contato que ten co exterior.» Binucho

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Deixémolo en que morreu da morte morrida.

—Que mághoa! —Figúrome o que ha de estar a pasar Cibrao.

—E vostede como se atopa? —Esta Oliva, que riquiña, sempre a se preocupar polos demais.

—Teño días, pero, á nosa idade, unha non pode esperar que non lle doa nada ó ergherse pola mañá… Non si?

—Hehe! Mentres teñamos algho do que doernos, bo sinal será. Quere que lle vaia á prasa ou que lle traia alghunha cousa?

—Descoida, Oliva. Moi amábel, mais non fai falla. Cando te queiras ir, faino con total tranquilidade.

—Ghustaríame pasar pola de Candeloria, ir botar unha man ou inda que sexa un rosario.

—Pois non te demores máis. —Apenas remata de axudar a unha persoa e xa está a pensar en como facerlle o ben á seguinte.

Ninguén pode ser tan bo. Nos seus actos piadosos léselle que agocha algo moi fondo, algo que non se corresponde coa imaxe que proxecta. Sempre sospeitei que se cadra tivo unha relación de índole carnal con Don Brais. Non creo que ningún dos dous estea agora para moitos trotes. Porén, aínda que iso fose certo, e por máis que se prolongase no tempo, non cambiaría para nada a consideración que lle teño. O Primeiro Concilio de Letrán paréceme unha babecada.

Mira quen se cruza con Oliva; gacho ata o punto de nin reparar nela; máis espectro ca persoa. A súa carne macilenta apenas é capaz de conter unha ánima que xa non ten motivo para ficar desta beira da existencia. A observación do estado patético no que se atopa Cibrao retrotráeme ás miñas primeiras semanas de viuvez.

Un gran favor

Casa dos Egruever
Menandro

Todos os deste narrador

«Dende que papá dirixe a familia, o avó relaxou un pouco e acostuma pórse do lado dos netos. É o máis comprensivo coas miñas falcatruadas. Non herdou o pelo de seu pai, está medio calvo; e cando digho medio, quero disir que non ten un só pelo no medio da cabesa.» Xocas

Cibrao
Menandro

Todos os deste personaxe

«Dende que papá dirixe a familia, o avó relaxou un pouco e acostuma pórse do lado dos netos. É o máis comprensivo coas miñas falcatruadas. Non herdou o pelo de seu pai, está medio calvo; e cando digho medio, quero disir que non ten un só pelo no medio da cabesa.» Xocas

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Non tiña que se acheghar at’eiquí, encarghámonos nós de todo. Candeloria terá o mellor dos enterramentos. Xa nos dixo súa filla que lles ghustaría lembrala cun retrato. Verá como miña neta conseghe pintala tal e como era. Ten moito talento.

—Quixen vir en persoa porque lles teño que pedir un favor, o meirande que lle pedín a ninghén. —Conforme vai falando, os ollos vánselle enchendo de bágoas—. Vivín os mellores trinta anos da miña vida ó lado desa muller: deume tres fillos que quero con loucura máis á Pauliña, que seghuro que a terá aghora en brasos, e sempre contou co meu amor incondisional; pero hai algho que lle debo. Unha débeda contraída moitos anos atrás que non lle paghei en vida, coa que terei que carghar durante toda a miña viuvés. Non será o mesmo, ben o sei, pero quérolle cumprir o soño inda que sexa aghora. —O beizo inferior tremelícalle sen control.

—Tentarémolo. Só díghame cal era a promesa.

—Prometinlle que ía levala montar en camelo; a vivir unha aventura. Por favor, Menandro, sei que é unha tolería o que lle estou a pedir. —Púxose de xeonllos e termoume da man para continuar—. Mais estou eu mesmo ó bordo da tolemia. Foi todo tan ridículo, tan inxusto! —Ata aquí chegou a súa resistencia ao pranto—. Préghocho! Axúdame ti a cumprirlle a ilusión da súa vida! Que parvo fun!, que miserábel! Incapás de comprasela por unha ves… —A súa voz apagouse de todo entre saloucos.

—Tes a miña palabra de que imos faser todo o que estea na nosa man. Vai prá casa, pasa este momento cos teus. Non te preocupes de máis nada. —Xa bastante nos imos ter que crebar nós o maxín na procura da besta exótica… Érguese e fúndese comigo nunha húmida aperta.

Pluviosa predición

Banco

Todos nesta localización

Pétreo apousento das cachas,
óptimo espazo para enganar o tempo,
testemuña de meteorolóxicas charlas,
lizquente no entretempo e axeado no inverno.

Marías

Todos os deste personaxe

«Están as dúas viúvas dende que me alcansa a memoria. Sempre sentadas no seu banco. A forsa de enghanar o tempo xuntas, son case que a mesma persoa, tanto en aspecto como en personalidade. As únicas conversas que podo lembrar delas son referentes á meteoroloxía.» Leuco

Maro

Todos os deste personaxe

«Linghua de trapo, un carácter do demo e ninghunha persoa á que lle render contas. Ghústame este fulano.» Xusto

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Mariño, se vai saír á noitiña, non lle esquesa colle-la corosa.

—Pero, siñoras, que cona din? Seica non viron o día que vai?

—Vimos, si, mais fághanos caso: contra a noitiña vai vir chover.

—Anda e non me toleen. Se os seus homes morreron pra non as aturar, non vou ser eu quen o fagha sen ter un porqué. Que lles coma a crica un croque!

Á procura dunha xiba

Casa dos Egruever
Breixo

Todos os deste narrador

«Entre nós, en realidade é o meu primo favorito. A súa enfermidade do sono dáme pé a unha morea de trasnadas. Ten un pouco cara de parvo. Xa cumpriu vinte e algho, pero non vai atopar mosa na vida. Ghústalle máis un libro que á Ádegha unha decapitasión.» Xocas

Breixo

Todos os deste personaxe

«Entre nós, en realidade é o meu primo favorito. A súa enfermidade do sono dáme pé a unha morea de trasnadas. Ten un pouco cara de parvo. Xa cumpriu vinte e algho, pero non vai atopar mosa na vida. Ghústalle máis un libro que á Ádegha unha decapitasión.» Xocas

Iago

Todos os deste personaxe

«Se cadra ten un punto responsábel de máis, pero é dado ás bromas. Casará máis pronto que tarde, mais inda vive na casa familiar. Son xa vinte e tres anos, un menos ca Lois. Ten o pelo castaño —de máis novo era louro, o que sempre me fixo pensar que o adoptaron— e é fraco coma un fiúncho.» Xocas

Lois

Todos os deste personaxe

«O salto xerasional afortunadamente suavisou a cousa, mais é do pau de papá e do avó. O maior e máis estirado de meus irmáns. De cando en ves inda se sabe divertir. Non leva moito casado, pero as súas formas xa tenden á curva. Leva unha barba ben arranxada e viste de maneira formal. Boto de menos cando vivía con nós.» Xocas

Paulo

Todos os deste personaxe

«Papá. Téñolle ese apresio que vai ghravado no sanghe, mais é un repunante. Aghás o de meterme na brighada necrolóxica, o resto das súas acsiois teñen como obxectivo amolarme. Dende que está á fronte da familia é inda peor.» Xocas

Xocas

Todos os deste personaxe

«Non sei a quen saíu. A idade non lle trouxo o sentidiño. Ten desaseis anos e seghe a pensar todo o día en ghastar bromas, case que todas elas pesadas. Por iso, a medida que medraba e as súas trasnadas se ían acheghando ó limiar do delito, tentei controlalas meténdoo na brighada. Algho o contivo, inda que me dá no narís que non será abondo. Pode creser un pouco, mais parés’ que quedará pequeno; non lle importa, ó contrario, así pode ghabear e aghocharse en todo sitio canto hai.» Paulo

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Rapases, temos que conseghir un camelo pró enterro de Candeloria. Alghunha idea? —preguntou o tío Paulo mentres daba voltas derredor da mesa na que estabamos sentados o resto.

—O burro de Amelia ten máis chepa cá Calista, pode pasar sen problemas por un camelo. —Seu pai soltoulle unha losqueada instintiva a Xocas—. Aaaah! Pareserache ben pegharlle a un eivado?

—Eivado!? Que demo che pasou nese braso?

—Mmmm… coido que xa me doeu abondo o último lapote como pra che contar isto.

—Só temos dúas escollas posíbeis: ou ben un soolóxico, ou ben un sirco —apuntei.

—Nun soo non nos emprestan un dos animais nin de broma. Nun sirco será cuestión de cartos— reduciu Lois as opcións de busca.

—Teremos que ir ver se hai alghún sirco pola sona. Xocas, xa que non nos serves pr’outra cousa, ti virás comigho á sidade, ighual que o Iagho. Alí poderemos informarnos de onde hai alghún. Lois e Breixo, ide pola do tío Lucas e axudaille faser un carriño para que o camelo poida tirar do cadaleito.

—E da brighada necrolóxica? —Intereseime.

—Esqueseivos por aghora, isto xa é lea abonda. Só espero que a ninghén se lle ocorra morrer antes de que deamos enterrado á defunta de Sibrao.

—Non apostaría eu por iso, xa se sabe que a xente desta vila é dun desconsiderado… —O piollo, co ás para matar o tres.

Vida ilusoria

Casa
Ádega

Todos os desta narradora

«Ten tres anos máis ca min, aínda que sempre tiven máis complisidade con Xiana. É rariña como ela soa: ghústalle calquera forma de arte, a pintura, a escultura e mesmo a poesía, sobre todo se están relasionadas coa morte. Ninghún outro membro tivo máis sorte ca ela de caer nesta familia. O seu pelo é moi escuro e ondulado e levanta pouquerrechiño do chan. Encárghase de fotos e retratos, de ghravar as lápidas ou calquera outro labor minimamente artístico.» Xocas

Ádega

Todos os deste personaxe

«Ten tres anos máis ca min, aínda que sempre tiven máis complisidade con Xiana. É rariña como ela soa: ghústalle calquera forma de arte, a pintura, a escultura e mesmo a poesía, sobre todo se están relasionadas coa morte. Ninghún outro membro tivo máis sorte ca ela de caer nesta familia. O seu pelo é moi escuro e ondulado e levanta pouquerrechiño do chan. Encárghase de fotos e retratos, de ghravar as lápidas ou calquera outro labor minimamente artístico.» Xocas

Candeloria
Xiana

Todos os deste personaxe

«É unha muller moderna de máis, empeñada en se queixar por calquera diferensia de trato cos fillos varois. Ten mala hostia, pero cando quere é moi simpática. Media xuventude de Denantes anda atrás dela, mais non se lle coñese moso, e iso que xa supera os vinte. É tirando a alta, moi delghada e co pelo liso e claro. Estanlle a ensinar pra carpideira, pero dubido que ninghén queira que lle vaia chorar ó seu enterro. Axuda a mamá e á tía a preparar os cadáveres, fai ramos… un pouco de todo, coma o resto.» Xocas

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Toda túa, irmá. Non te podes faser unha idea de como estaba ó chegharmos! —Xiana foi a última en saír. Estou a soas co cadáver e o meu lenzo.

Isto non deixa de me parecer un insulto á miña arte. Facerme partícipe desta festa de negación e encubrimento… Énchesenos a boca a dicir que a morte é parte da vida, que hai que aceptala con naturalidade, que é un paso máis na existencia, que reforza o amor por vivir… E logo, mira: primeiro mamá, tía América e Xiana teñen que borrar calquera traza do que acaba de ocorrer, deixar un cadáver mutilado coa aparencia dunha apracíbel durminte; despois veño eu, que se vin antes a esta muller foi de pasada na rúa, a seica ter que plasmar no lenzo a súa vitalidade. A súa vitalidade!

A miña arte busca amosar a fermosura oculta polos prexuízos, persegue a estética incluso nos lugares máis recónditos. Neste caso chamaríame retratar o encanto sinistro da simulación da vida, como na fotografía de defuntos (iso si que é arte). Eses meniños exánimes formando parte dunha estampa familiar, esa recreación no que puido ser e xamais será… Pero dende a mirada da morte!, non da vida. Por iso é algo dunha beldade funesta. O que vou facer agora carece por completo de transcendencia. Para a familia será un retrato fiel abondo; para min, unha coitelada na ánima, unha traizón. Que feliz podería ser pintando a violencia da morte de Candeloria. Os ósos crebados. A carne esgazada. O ceno do nada. Esa sería a auténtica oda á existencia, non esta farsa emética.

Aspecto saudábel

Rúa
Aldara

Todos os deste personaxe

«Di ter todos os males coñecidos pola ciencia, ademais doutros moitos que aínda están por descubrir. Non chega ó cuarto de século, mais non fai outra cousa ca pensar na morte. Pequena e moi fraca, hai na vila cans que pesan máis ca ela. Extremadamente pálida, quen sabe se é a verdadeira cor da súa pel ou consecuencia da súa agonía perpetua.» Don Primitivo

Siña Telesfora

Todos os deste personaxe

«Encántalle disirlle a todo varón menor de trinta anos que está feito un home. Camiña a paso de caracol, ten os ollos pequechos e o queixo cheo de pelos duros como espiñas.» Iago

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Aldariña, mira que boa cor traes hox’.

—Deus Santo! Xa disía eu que me notaba algho de temperatura. Marcho direitiña prá cama.

Unhas vanse, outros chegan

Casa
Plinio

Todos os deste narrador

«É bo rapás, aínda que un pouco parado. Temos a afecsión común da lectura. Leva unha barba moi curta e ghústalle portar chapeu.» Breixo

Cibrao
Iolanda

Todos os deste personaxe

«Seica non lle resultou doado collerlle o pulso á familia. Aghora é unha choradeira máis ca desente e xa está habituada a convivir coa morte. Que vou disir do boa que é, son seu fillo.» Xocas

Isadora
Lois

Todos os deste personaxe

«O salto xerasional afortunadamente suavisou a cousa, mais é do pau de papá e do avó. O maior e máis estirado de meus irmáns. De cando en ves inda se sabe divertir. Non leva moito casado, pero as súas formas xa tenden á curva. Leva unha barba ben arranxada e viste de maneira formal. Boto de menos cando vivía con nós.» Xocas

Plinio

Todos os deste personaxe

«É bo rapás, aínda que un pouco parado. Temos a afecsión común da lectura. Leva unha barba moi curta e ghústalle portar chapeu.» Breixo

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Xa estamos aquí. Onde deixamos o cadaleito? —dixo Lois ao entrarmos pola porta.

—Aí mesmo. Túa irmá está aghora pintando a Candeloria. É mellor non interrompela. Xa o subimos nós despois. —Iolanda estaba a agardar, sentada nunha das cadeiras situadas na sala, a que Ádega rematase.

—D’acordo. Eu vólvome, entón, que hai moito choio. Plinio, queres que che aserque á casa?

—Vai de aí, se son tres pasos! —Camiñar non é que sexa o meu pasatempo predilecto, mais coa présa que leva non lle vou dicir que si, que me achegue aí ao ladiño. Ademais, andar, o que se di andar…

—Deica logho —despídese das súas familiares erguendo a man esquerda—. Acompáñoo no sentimento —diríxese a Cibrao.

—Pero pasa, home. Vai botarlle un ghrolo á cosiña ou comer algho —convidoume o viúvo.

—A verdade é que… —Asomouse unha moza dende a cociña cando estaba a piques de declinar o ofrecemento.

—Unha cunquiña do caldo que nos trouxo Oliva? —preguntou cunha voz doce.

—Non teño fame. —Rexeito ao tempo tamén coa man a invitación. Aínda que xa me estou a arrepentir de estragar a escusa perfecta para coñecela.

—Unha tila? —Tenta coas bebidas.

—A unha tiliña non che vou disir que non. —Si, é unha infusión que non soporto. Estame ben por parvo!

Na cociña só está ela. Aínda que, pola louza, semella que cheguei por casualidade nun momento de relativa tranquilidade que non é probábel que se vaia repetir antes do enterramento.

—Senta. Aghora cha poño. —Ao se xirar, reparei nunha incipiente barriga materna. Xa dicía eu que…—. Entón, es un dos Eghruever?

—Non, nin sequera traballo na carpintaría. Pasaba por alí e, como estaban moi atafeghados, boteilles unha man pra aserca-lo ataúde.

—Ghrasiñas, logho.

—Non hai de que, collíame de camiño. —A ver de que falo eu agora…

—Estache ben de temperatura?

—Eh… si, si, así está perfecta. —Perfectamente noxenta.

Aínda que ela semella tranquila, como se agradecese que non lle recordasen o suceso durante un anaco, o silencio non me está a resultar cómodo. Meu Deus, que mal se me deron sempre as conversas de cortesía… Xa sei!, o cativo.

—Que tal levas o embaraso?

—Pra se-lo primeiro, non está a ser complicado. Apenas tiven náuseas e antollos. O peor está a se-la soidade. A última ves que vin a meu home foi o día da semente; anda embarcado —dixo cun pouso de amargura—, e aghora co de miña nai… Era un ghrande apoio. Non sei como o hei de soportar en diante. Enténdeme, tirarei como sexa, pola criatura, mais todo será diferente por aquí; moito máis duro. Sabes que? —Inspírolle confianza.

—Dime.

—O xeito de ocorrer todo, en serta maneira, reconfórtame. —Incluso nestas situacións, con outra persoa abríndome o seu corazón, non son capaz de deixar de imaxinarme a reacción que tería o meu interlocutor se digo ou fago cousas inesperadas—. Porque xamais fun capás de faserme á idea de que miña nai ía esmoreser. Non podía imaxinala confinada nunha cama, morrendo un pouco cada día ata o fatal desenlase. —Se lle dese un bico na boca agora mesmo, que faría? Incluso aínda que lle gustase, e por máis que se lle note que o seu matrimonio non vai ben, non me seguiría a corrente. Inda que se sentise agredida, dubido que me soltase unha labazada. O máis probábel é que non soubese como reaccionar, que me fitase cos ollos ben abertos e a mente colapsada, agardando a que eu abandonase a habitación ou, en último termo, acabaría por facelo ela—. Pra ben ou pra mal, ela era unha persoa peculiar. A súa morte non podía ser convensional, tiña que ser algho inesperado; espectacular incluso. —E se lle metese un dedo no nariz?

—A vida con ela había de ser moi interesante.

—Sen dúbida que o era. Sempre o foi. —Estivo a piques de revivir unha anécdota que no último momento decidiu gardar para si. Apóstome a que se me botase un peido, ela faría coma se non se decatase—. Non podo deixar de pensar que meus irmáns e mais eu eramos unha cadea que a mantivo toda a vida suxeita a Denantes, cando ela non pertensía a este lughar. —Aínda que dese a sensación de que xa estaba seca, os ollos, chantados dende hai un bo anaco no lume da lareira, comezan a ameazar arroiada—. Así e todo… —Parece que se decatou a tempo de frear as bágoas, mudou o ceno para contelas—. Así e todo, levar un bebé no interior é unha sensasión marabillosa. —A de facercho aposto a que tampouco ha de estar mal. Non puiden reprimir unha mirada libidinosa aos incipientes peitos lactantes—. Conto os días que faltan para poder ve-la súa cariña. —Pero que carallo vai mal contigo, rapaz? Arrubieime ao imaxinar que pensaría calquera ao saber o que me está a pasar pola cabeza perante unha moza preñada doutro home, desfeita pola morte recente e traumática de súa nai.

—Ti xa es pai? —preguntoume.

—Pai?, por non ter, nin teño mosa.

—Pois xa me estraña, sendo tan riquiño. —Abofé que por este camiño non me han de baixar as cores.

—Moi rica e relaxante a tila. —Mentireiro!—. Vou ir indo. —Despedinme mentres os seus ollos aumentaban un chisco o nivel de melancolía.

—Impórtache se te acompaño un anaco? Presiso un pouco de aire pra coller forsas pró que vén.

—Non, como vexas. Dende logho que non me importa. —EN ABSOLUTO!

Ao saírmos pola porta da cociña, cun contido e estúpido sorriso na miña face, cruzámonos con Oliva, que xa regresa cunha cesta á cabeza.

—Marchas, nena? —Deducín que se refería a Isadora.

—Estou algho mareada, vou ver se cun ambiente menos carghado se me pasa.

—Si, hache de caer ben. Eu vou preparando unha masela pra cando volvas. Axudarache a asentar o estómagho. —Que de bondade concentrada nun corpo tan miúdo!

Arroutadas

Veiga
Abilio

Todos os deste narrador

«Alto, fraco e coa cabesa nas nubes. Inda que anda polos trinta, seghe sen saber o puta que é a vida. Sacha coma un cativo.» Xusto

Abilio

Todos os deste personaxe

«Alto, fraco e coa cabesa nas nubes. Inda que anda polos trinta, seghe sen saber o puta que é a vida. Sacha coma un cativo.» Xusto

Xusto

Todos os deste personaxe

«Levo media vida a sachar con el. Ten moito xenio. Xa non sente paixón por nada. Por maior que sexa, inda traballa moi ben a terra. Sei que no fondo me ten apresio e eu dende logho que llo teño a el.» Abilio

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Xusto, ti seghes os teus impulsos?

—Mmmm… —di pensativo mentres ergue o legón— non —respondeu ao chantalo na terra.

Caldo xusticieiro

Casa
Oliva

Todos os desta narradora

«Unha muller maior entreghada ós demais. Sempre se preocupa de que non me falte de nada. Se hai alghún denantés en apertos, sempre é a primeira en acudir.» Sibila

Isadora
Oliva

Todos os deste personaxe

«Unha muller maior entreghada ós demais. Sempre se preocupa de que non me falte de nada. Se hai alghún denantés en apertos, sempre é a primeira en acudir.» Sibila

Sindo

Todos os deste personaxe

«Sempre está á busca de formas de papar e beber de moca e de maneiras de ghañar cartos co mínimo esforso.» Olga

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Ola, xa están aquí? —pregunta Isadora ao regresar. Referíase a seus irmáns, que acaban de chegar no vapor.

—Si, haiche nadiña. Están arriba. Como che sentou o ar? —Pregunteille cun cálido sorriso.

—Ben, estou mellor. Ghrasiñas por te preocupares, Oliva. —Por me preocupar? Porcona! O fedor a sexo chega ata aquí. Levas a luxuria e o adulterio impregnados en cada recullo desa roupa de dubidoso gusto. Xa arderás no inferno, xa…

Séntese alguén a baixar polas escaleiras, deben de vir co cadaleito. Collo a lurpia de Isadora polo brazo:

—Vamos, nena, non podes estar aquí.

—E logho?

—Están a baixar a caixa coa defunta de túa nai.

—Quero vela!

—Pero que che pasa!? Estás embarasada, pensa un pouco na criatura. Queres que lle dea mal de ar? —Aínda que a este neno xa non o libra ninguén co que acabas de facer. Dubido ademais que fose a primeira vez.

Lévoa do brazo á cociña, séntoa e procuro situarme o máis lonxe posíbel. O gafume que desprende está a me marear.

Pasado un anaco, entran seus irmáns a saudala. Unhas cantas apertas e unhas bágoas camanduleiras. Como quen que a Ourente ou Catulo lles importa unha cona súa nai. Había unha morea de tempo que non viñan pola vila. Por non falar da filla que fornica con Candeloria aínda de corpo presente…

Xa está aquí o pedichón este. Sindo aparece pola porta da cociña e vai directo a unha veciña que está sentada onda a lareira a lle dar o pésame. O pobre diaño nin sabe quen é a morta ou os seus parentes.

—Ola, Sindo, a apoiar a familia nestes momentos complicados?

—Hai que ser bos visiños. —Malparido!

—Parés’ que co lusquefusque está a se revirar o día, eh? Non tardará moito en chover. Queres unha cunquiña de caldo pra entrar en calor? —Pregunta retórica.

—Non vaias pensar, a larica marchoume toda. Nestas situasiois péchaseme o estómagho. —Si, claro—. Mais probarcho, si que cho probo. —Éncholle a cunca ata arriba, así esgane!

—Mmmm, contra o final ten un ghusto así como aghre; dálle o seu aquel. —Correspondín as súas palabras de adulación cun sorriso cómplice. Mal saben todos estes que vertín medio ouriñal no caldo. Como se merecesen outra cousa…

Asalto

Casa
Heduvixe

Todos os desta narradora

«Se caghas un peido un pouco forte xa corre a se fechar na casa. A vella, pequerrecha e con olleiras de moso en San Xoán, ten medo até da súa propia sombra.» Maro

Heduvixe

Todos os deste personaxe

«Se caghas un peido un pouco forte xa corre a se fechar na casa. A vella, pequerrecha e con olleiras de moso en San Xoán, ten medo até da súa propia sombra.» Maro

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

Que é iso que se escoita no tellado? Semellan unhas pegadas. Sen respirar percibireino mellor. Si, non hai dúbida, pero non anda só unha persoa, séntense unhas cantas. Pisan suave para pasaren desapercibidas. Sorte que teño ouvidos de porca parida. Bulen de aquí para acolá, procurando unha fenda pola que entrar, mais non a van atopar. Ou se cadra si? Claro! Aquel ruído co que me espertei onte. Seguro que abriron un pequeno burato que dá ao faiado para volveren hoxe e accederen por aí. Malditos! Voume meter na despensa, non creo que veñan polos chourizos. Alí teño un coitelo para me defender chegado o caso. Rápido, só hai tempo de salvar o colgante da avoa.

Amorearei axiña todos os alimentos e utensilios onda a porta, así non poderán pasar. Mais cómpre que o faga con coidado e sen arrastrar, non vaia ser que se decaten.

Estou sen alento. Só espero, Virxenciña, que servise de algo. Que é iso que se sente? Choiva? Non eran pegadas, estaba a faiscar!

Que mellor momento para penetrar nunha casa sen seren sentidos que coa complicidade do murmurio da auga ao caer? Meu Deus!

O que ha de ser…

Casa
Olga

Todos os desta narradora

«Fai a mellor empanada de risado da vila, e, por extensión, do universo. Consérvase bastante mellor ca Bilisario, seu home. É de mediana estatura, xenerosa en curvas e ten o pelo inda neghro e peiteado en coleta. Viste sempre o mandil.» Abisinio

Cibrao
Maeloc

Todos os deste personaxe

«Cura novo. Inda non ten os trinta. A modernidade chegha á ighrexa. As mesmas hostias dadas aghora con melena: dende que saíu do seminario non cortou o pelo. Ten sertas ideas que non lle ghustan moito ó tío Brais, mais non deixa de ser un cura, tampouco hai que pasarse co evolusionado do seu pensar.» Xocas

Olga

Todos os deste personaxe

«Fai a mellor empanada de risado da vila, e, por extensión, do universo. Consérvase bastante mellor ca Bilisario, seu home. É de mediana estatura, xenerosa en curvas e ten o pelo inda neghro e peiteado en coleta. Viste sempre o mandil.» Abisinio

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

A casa está chea de xente: veciños, maioría de mulleres; a tía e irmáns de Candeloria, que rompen a chorar ao verme chegar —mais non porque me teñan un especial aprecio, é costume nos velorios recibir as visitas cun aumento na intensidade dos prantos—; tamén están os fillos, Cibrao e a defunta, no centro da sala, vestida coas súas mellores roupas.

Despois dos saúdos e pésames pertinentes a boa parte da concorrencia, diríxome a Cibrao:

—Ola, Olghiña, como é a vida, eh? Non somos nada.

—Nadiña… —Despois dun silencio sentido, volvo falar—. Trouxen unhas empanadas. Tes que comer algho, isto faise moi longho.

—Non teño ghanas de… —A mirada pérdeselle nalgún dos poucos lugares despexados da sala.

—Xa sabedes cando será o funeral? —Tentei traelo de volta.

—Si, Paulo estivo aquí hai un anaco. Díxome que xa poderá ser pasado.

—Logho, a risada será mañá?

—Nin sequera pensara niso. Non creo que a faghamos, non teño humor pra ela.

—Por iso. Ti cres que Candeloria quere ser despedida só entre bághoas? A risada de primeiras nunca apetese, mais logho un decátase do que reconforta. —Térmolle a man, é como agarrar a dun morto: non ten firmeza ningunha—. As tradisiois sono por un motivo. Déixoche unha caixa de risado na cosiña. —A súa boca estivo a piques de dicir algo, mais son os seus ollos os que falan de resignación, de submisión. Está superado polas circunstancias.

—Creo en Deus, Pai todopoderoso. —Maeloc está erguido ao lado do cadaleito. Da súa man dereita pendura un rosario constituído por unhas contas de madeira de riseira e un crucifixo dourado—. Creo en Xesús Cristo, seu único fillo…

Gargalladas fúnebres

Casa dos Egruever
Xocas

Todos os deste narrador

«Non sei a quen saíu. A idade non lle trouxo o sentidiño. Ten desaseis anos e seghe a pensar todo o día en ghastar bromas, case que todas elas pesadas. Por iso, a medida que medraba e as súas trasnadas se ían acheghando ó limiar do delito, tentei controlalas meténdoo na brighada. Algho o contivo, inda que me dá no narís que non será abondo. Pode creser un pouco, mais parés’ que quedará pequeno; non lle importa, ó contrario, así pode ghabear e aghocharse en todo sitio canto hai.» Paulo

Ádega

Todos os deste personaxe

«Ten tres anos máis ca min, aínda que sempre tiven máis complisidade con Xiana. É rariña como ela soa: ghústalle calquera forma de arte, a pintura, a escultura e mesmo a poesía, sobre todo se están relasionadas coa morte. Ninghún outro membro tivo máis sorte ca ela de caer nesta familia. O seu pelo é moi escuro e ondulado e levanta pouquerrechiño do chan. Encárghase de fotos e retratos, de ghravar as lápidas ou calquera outro labor minimamente artístico.» Xocas

Breixo

Todos os deste personaxe

«Entre nós, en realidade é o meu primo favorito. A súa enfermidade do sono dáme pé a unha morea de trasnadas. Ten un pouco cara de parvo. Xa cumpriu vinte e algho, pero non vai atopar mosa na vida. Ghústalle máis un libro que á Ádegha unha decapitasión.» Xocas

Iago

Todos os deste personaxe

«Se cadra ten un punto responsábel de máis, pero é dado ás bromas. Casará máis pronto que tarde, mais inda vive na casa familiar. Son xa vinte e tres anos, un menos ca Lois. Ten o pelo castaño —de máis novo era louro, o que sempre me fixo pensar que o adoptaron— e é fraco coma un fiúncho.» Xocas

Xiana

Todos os deste personaxe

«É unha muller moderna de máis, empeñada en se queixar por calquera diferensia de trato cos fillos varois. Ten mala hostia, pero cando quere é moi simpática. Media xuventude de Denantes anda atrás dela, mais non se lle coñese moso, e iso que xa supera os vinte. É tirando a alta, moi delghada e co pelo liso e claro. Estanlle a ensinar pra carpideira, pero dubido que ninghén queira que lle vaia chorar ó seu enterro. Axuda a mamá e á tía a preparar os cadáveres, fai ramos… un pouco de todo, coma o resto.» Xocas

Xocas

Todos os deste personaxe

«Non sei a quen saíu. A idade non lle trouxo o sentidiño. Ten desaseis anos e seghe a pensar todo o día en ghastar bromas, case que todas elas pesadas. Por iso, a medida que medraba e as súas trasnadas se ían acheghando ó limiar do delito, tentei controlalas meténdoo na brighada. Algho o contivo, inda que me dá no narís que non será abondo. Pode creser un pouco, mais parés’ que quedará pequeno; non lle importa, ó contrario, así pode ghabear e aghocharse en todo sitio canto hai.» Paulo

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

Cos vellos xa deitados e co Lois onda a muller, estamos a falar os primos na sala sobre a xornada de hoxe.

—Pois ó final, nin sircos nin soos, nin conas nin carallos. Demos co condenado camelo nunha representasión teatral: As non sei cantas noites…

—Será unha adpatasión d’As mil e unha noites, unha recompilasión de relatos do oriente. —A Breixo encántalle dar o dato, amosar que é un pailaroco lido.

—Iso, si; noite arriba, noite abaixo. Mañá rematan na sidade e aínda tardarán un par de días máis en partir prá seghinte. Así que a base de moito insistir, conseghímolo pra pasado á mañansiña. Coa condisión de que veña co coidador, un mouriño pequerrechiño coma el só.

—A ver, que, vai unha partidiña ó epitafia? —propuxo Xiana.

—Vamos, elixe —dixo o Iago.

—Primo, vas ti. Como non podía ser doutra maneira, tócache o da defunta. —Xiana estableceu que sexa Breixo o que empece.

—A ver, a ver… «Ri, ri, pero cando espiche Xocas, a miña morte non che ha de parecer tan ridícula en comparación.» —Mediocre, aínda que o resto lle rin a chanza por puro compromiso—. Quenda de Iagho e tócalle epitafiar a Maro.

—Este é doado —quéixase Ádega.

—Vexamos: «Vale, eu estarei morto, pero polo menos non son un parvo do carallo coma ti.» —Si, como se o vise—. Aghora Xocas, a… ó Elixio, veña. —O momento que a concorrencia estaba a esperar con ansia.

—«Non volo creades, en realidade raptáronme Eles. Isto é unha pantomima.» —Escóitanse as risas habituais. Calquera día mexan por eles—. Tócache —dixen sinalando a miña irmá Xiana—, coa Pía mesmo. —Deulle un trago á súa cunca de leite mentres o pensaba.

—A ver que vos parés’, sen máis: «Conta, conta.» —Amósolle a miña aprobación—. Pois a Ádegha, que sei eu, á Aldara!

—Vai: «Así que eran imaxinacións miñas…» —Andamos todos polo chan. A Xiana saíulle o leite disparado polo nariz.

—Pero que escándalo é este?! —Baixou meu pai as escaleiras todo alporizado, cos ollos inchados e un lado da cara medio deformado pola presión contra a almofada—. Pasai prá cama aghora mesmo, que mañá hai moito que faser!

Risada

Casa
Isadora
Cibrao
Isadora
Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Nena, aghora toca a risada… —Fixo unha pausa para tentar pasar por súas palabras alleas—. É a tradisión e a túa nai habíalle ghustar. —Diso estou segura—. Tes qu’ir pr’arriba.

Aínda que me escoltan lixeiros ata as escaleiras para que non teña contacto co féretro, xiro ao ir polo terceiro chanzo o tempo xusto para fitar a cara da mamá. Dende logo que as Egruever fixeron un gran traballo, semella mesmo unha persoa viva; mais non miña nai. Ela endexamais tivo esa expresión tan solemne. Incluso nos malos momentos mantiña un ceno cálido. Era unha desas persoas que riría ata no seu funeral.

Non asistín a ningunha risada, mais esta será a segunda vez que a escoite. Cando nena, ao morrer miña avoa materna que vivía connosco nesta casa, tamén a houbo, pero os rillotes quedan arredados dos defuntos. Iso non puido evitar que o sorriso de miña nai nun dos seus días máis tristeiros se me quedase gravado por sempre. Hoxe tampouco podo ficar abaixo porque seica a mistura de aires, do risado e da morta, son prexudiciais para o bebé. Trátase dun ritual de purificación. Tamén supón ao tempo un inciso liberador na dor dos asistentes ao velorio. Faise á tarde da véspera do enterro, así queda tempo para outros actos máis formais.

Arriba, e con todas as portas pechadas, os diálogos resultan inintelixíbeis, unha só pode captar o ton. De primeiras mantense o queixume de fondo, con algún salaio máis intenso de cando en vez. Segundo transcorren os minutos, ese pranto ambiental cesa sen que sequera me decate do momento exacto no que sucedeu. O crescendo no volume das conversas é paulatino. Contra o principio, mantíñase a gravidade; agora leva xa unhas trazas máis relaxadas. Xorde á fin algunha pequena chanza acompañada dunhas breves e inda nerviosas risas. Os relatos son cada vez máis afoutos e as reaccións menos contidas, ata que unha pequena expresión pronunciada a pleno pulmón fai que a meirande parte da sala rache en gargalladas. Centrarme en percibir os sons tamén me está a servir como evasión. O leve cheiro a risado que sinto é tan feble que talvez proceda do meu propio maxín. A estas alturas o balbordo alcanza a miña posición sen necesidade de afiar o ouvido. Se antes toda a sala estaba centrada nun foco común, agora as bromas bulen en pequenos grupos e as risas chegan a cada instante. Entón, sobre todas elas destaca a de maior familiaridade, que é incluso a máis estrondosa da tarde enteira. Dúas lágrimas xemelgas esvaran asemade polas miñas faceiras.

Contemplando os confíns da alma

Fiestra
Itamar
Itamar
Sibila

Todos os deste personaxe

«Dende que enviuvou non volveu saír da casa. Está aí día tras día, diante da fiestra, a contemplar o bulir de Denantes. A xente que a vai visitar é o único contato que ten co exterior.» Binucho

Onte

Todos neste tempo

Descrición

É unha estancia pequena, sen máis iluminación que as raiolas crepusculares que se coan pesarosas a través da fiestra. A súa silueta preséntase a contraluz, sentada derriba dun tallo a un par de varas da ventá, lonxe abondo para só poder contemplar o horizonte, o infinito.

—Señor Fonsabido, non se tiña que moestar.

—Non é molestia ninghunha, ó contrario, dende que me xubilei pouca cousa teño que faser no día. Como o leva?

—Tirando… —Xirouse contra fóra coa mirada perdida.

—Eu quedei viúvo tamén moi novo, incluso máis ca vostede; inda que fosen outros tempos. Non é unha visita de compromiso, así que non tente reconfortarme. Sei do seu pesar, que o procure aghochar non fará que me preocupe menos. —Mírame, os nosos ollos coinciden un instante; non di nada, mais parte da súa dor descansa agora nos meus ombros. As palabras non son precisas.

—Un día fermoso, non si? —dime volvendo fitar a paisaxe.

—Abofé, tan fermoso coma tantos outros. Ighual de idéntico. Alleo ó bulir da xente, impertérrito perante as nosas ledisias e desghrasias.

Dúas horas pasamos na escuridade sen nos dirixir a palabra. Do solpor ao lusquefusque, do luceiro da tarde a un horizonte estrelecido. Antes de marchar, biqueina na meixela esquerda ao tempo que unha delicada e arxenta bágoa nacente tremelucía no seu lacrimal.

A alborada dos homes

Rúa
Leuco

Todos os deste narrador

«Coma min, encántalle apresiar a belesa; aínda que os seus ghustos son máis heteroxéneos. Músico. Andará pola trintena, louro cos ollos asuis e ben paresido. Non casou.» Ádega

Leuco

Todos os deste personaxe

«Coma min, encántalle apresiar a belesa; aínda que os seus ghustos son máis heteroxéneos. Músico. Andará pola trintena, louro cos ollos asuis e ben paresido. Non casou.» Ádega

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

As estrelas asoman con timidez mentres as nubes esvaen devagar. O chan retén aínda a humidade e o recendo a chuvia potencia a fragrancia da natureza. A vila permanece silente, lutuosa. En ferrados só acompañan as miñas pegadas á melodía nocturna. Ao canto dos grilos úneselle agora un zoar distante. A medida que vou facendo camiño, o murmurio medra en intensidade e a dúbida muda en certeza.

Acelero o paso coa ilusión de chegar a tempo. Asómome con sixilo á fiestra da sala. O cadáver repousa engalanado nun cadaleito escuro derriba da mesa mentres en volta estase a producir unha das máis vedrañas mostras culturais. Contemplar o abellón é internarse na noite dos homes, en civilizacións xa extintas. Un rito funerario persistente ao transcorrer dos séculos, inmune a invasións, ao florecer e murchar de ducias de pobos. Un vestixio da xénese comunal. Dende unha perspectiva distante, o abellón pode adoptar certa comicidade infantil: vellos que apenas poden terse en pé entoan con escrupulosidade o seu zunzún mentres xiran derredor do membro finado. Como en toda liturxia, o seu sentido simbólico preséntase latente aos executantes. Igual ca nunha ovación espontánea, a remisión da representación é natural, vai cesando de maneira secuencial: algúns membros comezan a parar, mais durante un intre aínda se prolonga o zumbar cada vez menos coral. O derradeiro dos zunidos anuncia un silencio sepulcral.

Cousas das especies

Casa dos Egruever
Xocas

Todos os deste narrador

«Non sei a quen saíu. A idade non lle trouxo o sentidiño. Ten desaseis anos e seghe a pensar todo o día en ghastar bromas, case que todas elas pesadas. Por iso, a medida que medraba e as súas trasnadas se ían acheghando ó limiar do delito, tentei controlalas meténdoo na brighada. Algho o contivo, inda que me dá no narís que non será abondo. Pode creser un pouco, mais parés’ que quedará pequeno; non lle importa, ó contrario, así pode ghabear e aghocharse en todo sitio canto hai.» Paulo

Sinforiano

Todos os deste personaxe

«Meu bisavó Sinfo. Tratado con absoluto respecto e distansia polo resto da familia. En realidade é coma min, detrás desa pouse severa aghóchase un ghrileiro. Ten máis anos ca unha merda de dinosauro. O probe consérvase como pode, pero iso si, ten un pelaso…» Xocas

Xocas

Todos os deste personaxe

«Non sei a quen saíu. A idade non lle trouxo o sentidiño. Ten desaseis anos e seghe a pensar todo o día en ghastar bromas, case que todas elas pesadas. Por iso, a medida que medraba e as súas trasnadas se ían acheghando ó limiar do delito, tentei controlalas meténdoo na brighada. Algho o contivo, inda que me dá no narís que non será abondo. Pode creser un pouco, mais parés’ que quedará pequeno; non lle importa, ó contrario, así pode ghabear e aghocharse en todo sitio canto hai.» Paulo

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Mañá é o día, Sinfo. Aghás polo do becho, será un funeral ben convensional. Ti viches alghunha ves un camelo? —Nega cun leve movemento de cabeza—. Pois ten o seu aquel, non vaias pensar. A ver se ó rematar o funeral podémolo traer pola casa pra que lle botes unha ollada, porque xa o imos levar directo prá de Sibrao cando cheghe co coidador. A maleta das costas é moi curiosa. Ten un pescoso longho como un San Xoán sen sardiñas e é ghrande de carallo. Ben, pra ghrande, enorme, iso mesmo. Porque mentres Papá e o Iagho os estaban a tentar convenser, eu andaba a ver como o mouriño, que é o que che dixen antes que ía vir con el, o estaba a sepillar. Nunha destas, sen vir a conto, a besta emosionouse, e mi madriña rapás o que d’alí saíu. Hordiá! —Sacudo a man apoiando o relato e el reacciona co seu clásico sorriso pillabán, case imperceptíbel. Debúxase apenas na comisura dos beizos. Pasaría desapercibido para calquera, mais non para min; ben o coñezo xa.

Rosario onírico

Casa
Cibrao
Cibrao
Oliva

Todos os deste personaxe

«Unha muller maior entreghada ós demais. Sempre se preocupa de que non me falte de nada. Se hai alghún denantés en apertos, sempre é a primeira en acudir.» Sibila

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

Levo xa… Vexamos, un día son vinte e catro, máis dende as… Non, iso non pode ser porque levo unha… Son incapaz de pensar con claridade; demasiadas horas esperto… Calquera reflexión que traia ao maxín presenta un eco. Voces familiares en repetición constante. «Sibrao, túa muller», «túa muller», «prométame unha cousa», «prométame», «prométame». Un ruído de fondo que dificulta o cavilar.

As candeas iluminan a estancia cunha luz feble, íntima. Os prantos son afogados e as agullas do reloxo camiñan paseniño, a recreárense na dor. Os intentos de fixar a vista acadan axiña unha imaxe neboenta que só volve clarexar ao mudar os ollos de posición. As pernas peludas de Candeloria colgan por fóra do féretro, inertes. Longas e estilizadas, case agariman o chan no seu acaneo monótono produto dunha corrente de aire. Incluso semellan estalicarse por veces, na procura da madeira. Os seus braciños, enxoitos e afiados, tamén asoman alén da caixa. Incluso se aprecian outros catro máis apertados ao tronco. Os seus dous pares de ollos escuros brillan con xenerosidade, reflicten unha vitalidade pretérita. As súas fauces descansan abertas, aínda húmidas. O seu abdom… Un momento, casara eu cunha araña!?

É incríbel o escuro que está aí fóra… «Unha cousa»… Acordo a tempo para erguer a cabeza de novo. Esta vitoria momentánea ao sono fai que estea espelido, alerta. «Prométame», «prométame»… Volvín pombear. Teño que concentrarme en algo, non podo quedar a durmir no velorio de miña dona; que ía pensar a xente? Ben, Oliva está a rezar o rosario, iso manterame en pé.

—Xesús dixo: «enchede de augha eses resipientes»…

…..

—Candeloria, que andas a preparar? Hai que ver como arresende! —Está erguida onde a lareira.

—Xa ves, quentando a augha. —Ao darlle un par de voltas coa culler, o líquido incoloro torna de socato en verde—. O tempo cumpriuse, cheghou o Caldo de Ghrelos.

—Ten un aspeto estupendo! O meu bandullo conta os seghundos pra poder catalo.

—Os poderes da fame endexamais o poderán venser.

…..

—E ben? Que che parés’ este trax’ pra levar ó bautiso do neno?

—Non sei, se cadra é atrevido de máis. O marrón acáeche moi ben.

—O TRAX’ D’IR SACHAR NAS PATACAS!? —Mentres me estaba a rifar a súa faciana mudou de aspecto e a roupa volveuse dunha brancura fulgurante.

—«Da nube cheghou unha vos que disía: Este é o meu Fillo, o meu Elixido; escoitádeo.» San Lucas, capítulo 9, versículos do 29 ó 35. —Quedei a durmir. Alguén se decatou? Parece que non. Céntrate, Cibrao. Iso que ten Oliva no queixo é un pelo?

…..

—Sibrao!

—Si, dime. Perdoa, Candeloria, estaba despistado.

—Isto —dixo achegándome un anaco de pan— é o meu corpo. —Ao escoitar estas palabras, baixo a mirada á man coa que termaba o alimento tras captar un humedecemento súbito da rebanda. O que repousa agora na miña palma é a cabeza de Candeloria, cortada con violencia polo pescozo. Zumega un sangue negro e espeso que me escorrega polos dedos. Os ollos, que sobresaen da caveira, e a mandíbula, desencaixada, deformada, amosan un ceno de agonía infinita.

—AAAAAAAAAAAAAAH! —Toda a sala permanece en silencio fitándome con terror.

Reflexiva escuridade

Fraga
Plinio

Todos os deste narrador

«É bo rapás, aínda que un pouco parado. Temos a afecsión común da lectura. Leva unha barba moi curta e ghústalle portar chapeu.» Breixo

Plinio

Todos os deste personaxe

«É bo rapás, aínda que un pouco parado. Temos a afecsión común da lectura. Leva unha barba moi curta e ghústalle portar chapeu.» Breixo

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

Observar Denantes de madrugada dende o alto da gran pena é un dos exercicios de comuñón coa natureza que a un lle gusta practicar de cando en vez. O novilunio dá unha noite escura. So os fachos astrais en procesión, unha fraga que, por máis que o sol se deitase, dista de permanecer durminte. Todo é diferente. Os contornos apenas se definen durante unha ducia de cuartas. As tebras pousan baixas. Denantes deixa de estar aí; o mundo volve ser das bestas. A amalgama de sons é de difícil descrición: por veces arrepían, por veces chaman a unha calma que invita ao abandono. Só se adiviña civilización nun distante, case imperceptíbel, tintinar. A luz procede das candeas, comitiva luminosa da derradeira xornada corpórea de Candeloria onda os vivos. Pregúntome se alí, nese minúsculo punto, Ela tamén permanece en vixilia fronte á xanela, a esculcar o seu interior na noitebra.

O funeral soñado

Veiga
Abilio

Todos os deste personaxe

«Alto, fraco e coa cabesa nas nubes. Inda que anda polos trinta, seghe sen saber o puta que é a vida. Sacha coma un cativo.» Xusto

Xusto

Todos os deste personaxe

«Levo media vida a sachar con el. Ten moito xenio. Xa non sente paixón por nada. Por maior que sexa, inda traballa moi ben a terra. Sei que no fondo me ten apresio e eu dende logho que llo teño a el.» Abilio

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

—Xusto, a ti como che ghustaría que fose o teu funeral?

—Axiña.

Derradeira excursión

Fiestra
Sibila

Todos os desta narradora

«Dende que enviuvou non volveu saír da casa. Está aí día tras día, diante da fiestra, a contemplar o bulir de Denantes. A xente que a vai visitar é o único contato que ten co exterior.» Binucho

Sibila

Todos os deste personaxe

«Dende que enviuvou non volveu saír da casa. Está aí día tras día, diante da fiestra, a contemplar o bulir de Denantes. A xente que a vai visitar é o único contato que ten co exterior.» Binucho

Hoxe

Todos neste tempo

«O presente. Flúe, mais permanese estático. Pasan os días e as semanas, pasan incluso as estasiois; endexamais os anos. Atrapados estamos nun espaso-tempo preghado sobre si mesmo. Cada episodio das nosas vidas é autoconclusivo, non ten continuidade no futuro.» Galilea

Non dou creto. Polo alto da rúa comeza a asomar o cortexo fúnebre, encabezado por un enorme camelo que camiña vagaroso. Malia a atmosfera lutuosa que rodea o acto, ás beiras do camiño os petís enredan ansiosos á altura da besta. Nunca antes se vira algo así na vila. O corpo de Candeloria ha de ir nese coche do que turra o animal, un carro escuro e pequeneiro, o xusto para portar o cadaleito. Está escoltado por seis homes rufos que se desprazan en paralelo, tres de cada banda. É difícil dicilo aínda, mais semella unha procesión multitudinaria. Moita roupa de domingo e unha cadencia solemne. De cando en vez algún salouco das carpideiras acada o suficiente volume para traspasar a miña xanela e conseguirme arreguizar. As Egruever son boas; boas de verdade.

Ao pé da rúa, uns cantos veciños esperan a que pase a compaña, talvez para a ollaren de preto, se cadra para unírense. As súas facianas amosan un amplo espectro de emocións: tristura, respecto, curiosidade, incluso unha pode percibir nalgún deses rostros unha sorte de perversa ledicia pola ruptura da monotonía.

O coche fúnebre comeza a aumentar a súa velocidade de avance. En consecuencia, sen se decatar de que o carro se desprendeu do animal, o séquito formado polos seis homes e a meirande parte do resto da procesión mudan o seu andar pesaroso por un cada vez máis lixeiro. Acadan unha estampa de hilaridade lóbrega. O propio camelo queda xa atrás. Os cabaleiros suxeitan os chapeus mentres corren tanto como dan de si os pulmóns. Non lle hai que facer. O vehículo viaxa ao alén cunha présa sobrehumana.

Algúns individuos proseguen moi atrasados coa persecución estéril. Os demais amosan o espanto e a resignación á súa maneira: algunhas mulleres choran, outras gritan desesperadas, hai quen se botou derrotado ao chan, quen permanece conxelado fitando o destino do ataúde bulideiro… Como se dun vehículo tripulado se tratase, o cadaleito describe unha perfecta viraxe no seu descenso perante a atónita concorrencia. Avanza alíxero o trazado do camiño. Alertados polos berros, os veciños que inda permanecían nas súas casas saen a ventás e balcóns. Eu mesma, despois de semanas sen sequera abrir a fiestra, asomo a cabeza a través dela ao superar xa o carro a miña posición. Son incapaz de conter a curiosidade polo destino de Candeloria.

Agora diríxese a un grupo numeroso que agardaba na rúa, mais a esta velocidade non poden facer outra cousa que apartárense da traxectoria. Só hai un final posíbel para a endiañada travesía, e non será agradábel. Vai dereitiño á casa de pedra que fai esquina. A colisión non ten remedio. O impacto contra o muro exterior é aínda máis terríbel do que esperaba. O cadaleito esnaquízase e o corpo de Candeloria sae disparado. Remata con violencia na copa do limoeiro que hai plantado no quinteiro, mais a cabeza toma un rumbo propio. Durante o voo, o tempo frea o seu avance ata case se deter. A cachola viaxa a rebolos coas miradas de todo Denantes chantadas nela. O pano do pelo non tarda en se soltar; descende livián. A testa penetra polo medio e medio dunha das fiestras da casa. Escacha o vidro en mil anacos.

Nos primeiros intres a estupefacción dos asistentes a tan macabra representación supera o pavor. Non son capaz de lembrar o propietario desa casiña, queda fóra do alcance da vista cando estou sentada trala xanela. Mais cando apenas empezo a facer memoria, ábrese a porta principal e sae a todo correr unha figura esbrancuxada cos músculos da faciana contraídos polo terror. Ao pasar embaixo da árbore, as pólas ceden, o cadáver cae enriba da rapariga. Rematan ambos corpos estrados, inertes, un derriba do outro. Transcorridos uns segundos, e sen que ninguén fose capaz de reaccionar, un deles recobra vida. Por fortuna, é o que conserva a cabeza. Aldara záfase da defunta dunha abraiante apuxada e apela aos pés. Foxe rúa arriba, descalza e en camisón, mentres se esgorxa.